Równie ważne

1.

To była późna wiosna 1971 roku. Słoneczny dzień za oknem, ja w liceum (byłem wtedy uczniem trzeciej klasy). Okazało się, że nie odbędzie się któraś z lekcji i jeden z kolegów wykorzystał okazję, włączył magnetofon, bo chciał się pochwalić nowymi nagraniami (mieszkał bardzo blisko szkoły i przyniesienie swojego ZK-ileśtam nie było dla niego problemem). Wtedy właśnie usłyszałem coś dla mnie nowego, coś, co mnie zauroczyło. Mnie - już wtedy zafascynowanego rockiem, choć lubiącego również soul i jazz.
Rock stał się także „moją muzyką”, odkąd kilka lat wcześniej usłyszałem Cream, The Jimi Hendrix Experience, Breakout, Czesława Niemena. Właśnie – Cream... To, co poleciało z magnetofonu licealnego kolegi, zabrzmiało mi jak muzyka z okolic Creamu, ale też mająca inną atmosferę. Było to prostsze, ale w fajny sposób mocniejsze, brzmiało świeżo i jednak indywidualnie. Czyżby Black Sabbath? W tamtych czasach, gdy polscy fani borykali się z brakiem informacji o zespołach ze świata, ich biografiach i dyskografiach, nie gromadziłem takich danych w specjalnych zeszytach jak niektórzy moi znajomi. Jedynie słuchałem audycji kilku prezenterów i czytywałem  regularnie „Jazz” z rockową wkładką, mającą – jak to w miesięczniku – spory czasowy poślizg (i niedużą objętość). Bardziej interesowała mnie sama muzyka niż informacyjno-plotkarska otoczka.  A wtedy, w szkole, kolega potwierdził, że to, co usłyszałem, to Black Sabbath, tytułu utworu nie znał. Chodziło o sabbathową, rozbudowaną wersję The Warning Aynsleya Dunbara, z podrasowaną partią basu i długą gitarową improwizacją. Nie miałem też wówczas pojęcia z której płyty to utwór i ile longplayów ten zespół nagrał, a jakoś nie było okazji, aby się dopytać. Bo po tym numerze ekipy z Birmingham popłynęła z magnetofonu muzyka innej anglosaskiej grupy, która wciągnęła obecnych. Był to rok 1971 i w obiegu był świetny rock... Wiedziałem, że to, co mnie tak zainteresowało, na pewno nie pochodziło z albumu Paranoid, ten już wcześniej poznałem i niemal cały bardzo spodobał mi się, ale… ta muzyka Black Sabbath z magnetofonu kolegi kapitalnie uzupełniła wizerunek zespołu.  

A wkrótce potem, zaraz po zakończeniu roku szkolnego, jeszcze w czerwcu, znalazłem się po raz pierwszy na Zachodzie. W czasie tych wakacji we Francji, pod każdym względem przypominających piękny sen, dzięki wspaniałomyślności mojej mamy mogłem sobie kupić trzy płyty (przypomnę: dla przybysza z PRL wszystko na zachód od Łaby było wtedy niebotycznie drogie). Tak zostałem właścicielem pierwszego i trzeciego Zeppelina. Zaś widząc w sklepie płytowym w Arcachon (głównie w tym nadmorskim kurorcie zaliczałem te superwakacje) tylko dwa longplaye Black Sabbath, założyłem, że ów drugi, obok Paranoidu, musi być tym, który usłyszałem z magnetofonu kolegi. W dodatku ta płyta, sygnowana tylko nazwą grupy, miała na okładce fotogram o tak niezwykłym nastroju, że właściwie również z tego powodu bardzo chciałem ją mieć: niepokojący pejzaż z tajemniczą kobietą (czterdzieści lat później przeczytałem w autobiografii Ozzy’ego Osbourne’a, iż wspomniana okładka na wszystkich muzykach ówczesnego Sabbathu zrobiła niebywałe wrażenie). U francuskich znajomych, u których mieszkaliśmy, był gramofon – włączyłem płytę i z ulgą stwierdziłem, że kupiłem longplay, o który mi chodziło. Posłuchałem uważnie całości (te odgłosy burzy jeszcze podkreślające niezwykłość Black Sabbath, a potem nie spuszczające z tonu kolejne własne numery Iommiego i spółki na stronie A: The Wizard, Behind The Wall Of Sleep, N.I.B…)  i już wiedziałem, że będzie to jedna z moich najbardziej ulubionych rockowych płyt. I tak jest do tej pory. Miałem też przez te lata przyjemność obserwować, jak opinie anglosaskich dziennikarzy muzycznych na temat Black Sabbath coraz bardziej oddalały się od pierwszych, zazwyczaj szyderczych lub bardzo krytycznych (i ewidentnie krzywdzących), przypisujących zespołowi propagowanie okultyzmu i  muzyczną wtórność. Od wielu lat przeważa już opinia, że to jeden z klasycznych albumów tych klasyków ciężkiego rocka.

Gdy w 1995 roku przeprowadzałem wywiad dla „Tylko Rocka” z szefem Black Sabbath, gitarzystą Tonym Iommim, tuż przed warszawskim koncertem jego grupy, mówił ciepło o longplayu Black Sabbath, traktując go na równi z fundamentalnym  - dla tożsamości muzycznej i światowego sukcesu grupy – Paranoidem. Zwierzył mi się jeszcze, że… Następny album, który naprawdę lubię, to „Sabbath Bloody Sabbath” i zaraz dodał: Uważam też, że „Heaven And Hell” to była nowa jakość. Gdy zapytałem o późniejsze longplaye, stwierdził: Lubię dużo z tego, co nagraliśmy… W swoim czasie podobał mi się każdy z albumów, które nagraliśmy – tak więc wszystkie są równie ważne.

 

2.

To była rozmowa tuż przed koncertem Black Sabbath w Warszawie, który odbył się w cyrkowym namiocie Colosseum  na Woli (tam wówczas pojawiały się rockowe sławy ze świata). To był pierwszy występ Iommiego i spółki, na który mogłem się wybrać, a zespół po raz drugi zawitał do naszego kraju i to nie na jeden (jak w 1994 roku, wtedy: Zabrze), lecz na cztery koncerty. W ramach trasy promocyjnej albumu Forbidden. Inna sprawa, że płyty nie tylko zeszpeconej okładką z rysunkiem w komiksowym stylu, lecz też zmiażdżonej po premierze przez recenzentów i sprzedającej się kiepsko. I do dziś uważanej za jedną z najsłabszych w dorobku Black Sabbath. Była to kolejna pozycja, w nagraniu której z członków oryginalnego składu uczestniczył tylko lider. Na szczęście także tu potrafił w niektórych  utworach przypomnieć o tym, co najbardziej charakterystyczne w jego gitarowym stylu. Ale ta szósta (i ostatnia) płyta z Tonym Martinem, niewątpliwie respektująca wymogi ówczesnego metalu z czołówki,  jako całość rzeczywiście wypadła tak sobie, rzemieślniczo-rutynowo. Już nawet na tle dyskografii grupy Iommiego z wspomnianym wokalistą, pozbawionym oryginalności i charyzmy na miarę Ozzy’ego Osbourne’a czy jego bezpośredniego następcy, Ronniego Dio... Gdy zapytałem Iommiego o ulubiony utwór z Forbidden – wskazał Can’t Get Close Enough i kawałek tytułowy. Pierwszy z utworów zespół wykonał podczas warszawskiego koncertu (z Forbidden był bodaj jeszcze tylko Get A Grip) i w wersji live zabrzmiało to bardziej przekonująco niż na płycie. Black Sabbath w trakcie trasy Forbidden wykonywał repertuar przekrojowy, a w jego ramach w sporej dawce, klasykę z Osbourne’owych czasów (od Black Sabbath po Sabbath Bloody Sabbath).  Brzmiała ona rzetelnie i stylowo na tyle, na ile - jak sądzę - mógł tego dokonać Sabbath w wersji Iommi-Martin-Rondinelli-Nichols-Murray. Tak jak wszyscy zgromadzeni na koncercie, mimo braku trzech czwartych klasycznego składu  spodziewałem się porywającego misterium ciężkiego rocka. I dokładnie tak było. A jedyną wątpliwą atrakcją, okazał się „deszczyk” ze skraplającej się pary, w ten ciepły wieczór buchającej z żywo reagującego tłumu, który wypełnił źle wentylowane Colosseum.

3.

W niedzielę 10 września 1995 roku, tuż przed występem w warszawskim Colosseum,  Tony Iommi wyglądał  lepiej niż na ówczesnych promocyjnych zdjęciach. Zarazem reprezentował jakąś odmianę dyskretnej rockowej elegancji. Czarna kamizelka, czarne spodnie, zielona koszula, kolczyk-kółko w lewym uchu, ciemne okulary, starannie wymodelowana fryzura do ramion (i oczywiście - wąsy). Zacząłem  od powiedzenia mu najszczerszej prawdy, że 25 lat czekałem na takie spotkanie. A ponieważ nie chciałem wypaść zbyt „fanowsko” i chciałem od razu zasygnalizować, że reprezentuję rockowe pismo, które jest bardzo serio, dałem mu moją redakcyjną wizytówkę (numeru „Tylko Rocka” z wkładką o Black Sabbath z emocji zapomniałem wziąć). Był najwyraźniej zdziwiony otrzymawszy w takich okolicznościach wizytówkę, ale starannie schował ją do kieszeni. Wcześniej, przy okazji koncertu w Krakowie – jak mi opowiedziano - dziennikarze nie stawili na spotkanie z Iommim, stracił więc ochotę na udzielanie wywiadów podczas polskiej części trasy. Ale, na szczęście, po koncercie w poznańskiej Arenie poprawił mu się humor. Na zaplecze warszawskiego Colosseum przyprowadziła Iommiego sympatyczna Małgorzata Grabowska, z agencji Odyssey, organizującej polskie występy Sabbathu. Iommi udzielając wywiadu siedział przy stoliku właściwie bez ruchu. Czasem tylko nieznacznie uśmiechał się. Robił wrażenie kogoś, kto dokładnie zna swoją wartość i  bardzo się szanuje (oczywiście pamiętałem, że w 1978 roku nawet uderzył dziennikarza „Melody Maker”, za wypisywanie personalnych, rzekomo „satyrycznych” złośliwości). I przyznam, że – biorąc pod uwagę jego pozycję w rocku, w metalu - zdziwiłbym się, gdyby odbierało się go inaczej. Tak też napisałem, we wstępie do wywiadu, który ukazał się w „Tylko Rocku” z grudnia 1995 roku. 

4.

Zacząłem od pytania, jak czuje się, jako klasyk, żywa legenda rocka? Przyznał, że jest bardzo dumny z tego, co udało się dokonać pod szyldem Black Sabbath. Że wspaniale, iż nadal jest zapotrzebowanie na koncerty grupy i cieszy się ona uznaniem większości najważniejszych zespołów. Kto mógł wtedy pomyśleć, że Iommi po Forbidden Tour zawiesi działalność zespołu? Na szczęście w 1997 roku  Sabbath powrócił i to w pierwszym składzie, Iommi-Osbourne-Butler-Ward. W następnym roku, już niestety bez Billa Warda, dali popis także dla polskiej publiczności, w katowickim Spodku (byłem, a jakże, niezapomniane przeżycie…). O tym, że w drugiej dekadzie obecnego stulecia Iommi, Osbourne i Butler kapitalnie domknęli dzieje Black Sabbath, wszyscy na pewno pamiętamy. Na tym koniec tej dygresji. Wrócę do roku 1995 i białego stolika na zapleczu namiotu Colosseum.      

Iommi zareagował dość alergicznie na uwagę, że N.I.B. z pierwszego longplaya robi na mnie wrażenie przekornej parafrazy Sunshine Of Your Love Cream (podkreślił: Staram się podchodzić do muzyki poważnie… Nie, nie myślę, aby miało to tak zabrzmieć.). Natomiast potwierdził, że w początkach Sabbathu był pod wrażeniem Erica Claptona. Ściślej: podobali mu się mayallowscy Bluesbreakers z udziałem tego gitarzysty. Udało mi się go też nawet skłonić, aby powiedział, co najbardziej podobało mu się w latach 70. w muzyce hardrockowych konkurentów Black Sabbah – Led Zeppelin i Deep Purple. Pierwszy – jego zdaniem fajnie „mieszał” w rytmice i wypracował niepowtarzalny styl, natomiast Purple mieli talent do komponowania i zrobili trochę dobrych piosenek.

W trakcie rozmowy o muzycznym stylu Black Sabbath, zakomunikował: Jestem związany z Sabbath od pierwszego dnia, tak więc wiem, że wszystko, co komponuję, to Sabbath. Mimowolnie myślę o tym jako o muzyce Black Sabbath, a pomysły same przychodzą mi do głowy. Ale też podkreślał rolę wokalistów czy charakterystycznej konwencji tekstowej. Podsumował:  Czyli wszystko jest ważne. Na początku – oczywiście – riff. 

5.

Poczynania Black Sabbath śledziłem przez cały okres działalności grupy. Już choćby dlatego, że ktoś taki jak Tony Iommi zawsze je firmował swoim muzycznym autorytetem (inna sprawa, że prawie zawsze podpisywał utwory razem z muzykami kolejnych składów). I także dla mnie wspaniałym artystycznym zwieńczeniem studyjnych nagrań Sabbathu okazał się album 13 sprzed kilku lat, chwalony przez media i świetnie sprzedający się (te „jedynki” na listach w Wielkiej Brytanii i USA...). Przyznam, że należę do tych, którzy najbardziej cenią dorobek  pierwotnego składu Iommi-Osbourne-Butler-Ward, jako bardziej swoisty, najoryginalniejszy (nie lubię tylko zbyt zatrącającej banałem płyty Technical Ecstasy). Ale też szanuję albumy z Dio, z pierwszego okresu jego śpiewania z Black Sabbath (i ogromnie spodobał mi się jego sabbathowy występ z Iommim i Butlerem na Torwarze, już w obecnym stuleciu, pod „zastępczym” szyldem Heaven & Hell).

A w czasie mojego spotkania z Iommim, między innymi dowiedziałem się jeszcze, dlaczego już nie używa tak kojarzonego z nim Gibsona SG, tylko podobnego instrumentu (Wcześniej próbowałem dogadać się z Gibsonem, lecz nie robili on wtedy instrumentów z dwudziestoma czterema progami. Więc kupiłem firmę gitarową i kazałem im zrobić instrument dla mnie). Albo - dlaczego, nie trafiło na oficjalną płytę Black Sabbath opracowanie piosenki The Rebel Normana Hainesa, której, od razu wpadające w ucho, demo można usłyszeć z wideo The Black Sabbath Story. Vol. 1 (Była za ładna. Tak naprawdę to jej nie lubiliśmy).

Ostatnio Iommi deklaruje publicznie, że więcej słucha  starych, klasycznych metalowych nagrań niż współczesnych, lecz w trakcie tamtej rozmowy ze mną zapewnił: Interesuje mnie wszystko, co dzieje się w muzyce. I myślę, że do pewnego stopnia wszystko mi się podoba… Dodał jeszcze: Słucham wszystkiego, co jest dobre. Moja muzyka jest bardzo urozmaicona: od Franka Sinatry do muzyki klasycznej, od jazzu i bluesa do nowoczesnych rzeczy.

6.

Kilka miesięcy temu Iommi zapowiedział w mediach wydanie w tym roku zremiksowanej wersji albumu Forbidden. Jak wyznał, nigdy nie był zadowolony z brzmienia swojej gitary w tych nagraniach, a  Cozy Powell - z brzmienia swojej perkusji (faktycznie, było jakoś „sucho”). Szef Black Sabbath chce w remiksie przygotowywanym  razem z inżynierem dźwięku Mike’em Exeterem (mającym za sobą pracę przy 13) uwydatnić niektóre z dźwięków. I uczynić brzmienie albumu czymś bliższym tego, czego słuchacze mogliby oczekiwać po jego zespole. Dziś stwierdza, że Ernie C, gitarzysta rapmetalowego Body Count (w otwierającym płytę Illusions Of Power swoją gadkę dodał frontman tej formacji, Ice-T) nagrywając i produkując materiał Forbidden wykonał  dobrą robotę, ale jednak za bardzo dało o sobie znać, że pochodzi z innego muzycznego kręgu. Ciekawe, że muzyk ten w tamtych czasach był znany jako fan Black Sabbath... Gdy pytałem w 1995 roku Iommiego o współpracę z Ernie’em C, mówił tak oto (teraz nie mam wątpliwości, że z pewną dozą dyplomacji): Cóż, pojawił się pomysł, żeby spróbował. Nie było mowy, że zatrudnimy go na dobre. Ernie przyjechał z Kalifornii do Anglii… Wymyśliłem, że najlepiej będzie dla nas, gdy najpierw nagra tylko cztery utwory i przekonamy się jak to zabrzmi, zanim podejmiemy decyzję… Na nagranie albumu mieliśmy dziesięć dni i sadzę, że zostało to dobrze zrobione jak na taki czas. Iommi wtedy tłumaczył  ten jednak zaskakujący alians następująco:  Szczerze mówiąc dałem mu dużo swobody. Chciałem wprowadzić kogoś z zewnątrz, kto byłby fanem i kto mógłby utrwalić to tak, jak chciałby tego fan. Bo ja czasem tracę dystans, po prostu robię, jak umiem… Dodał też: Pomysł na ten album był taki, żeby znów postała płyta bardzo blisko korzeni. Jak to robiliśmy na początku: wejść do studia i po prostu zagrać. Tak też się stało. Dziś – po jego komentarzach do zapowiedzi remiksu – nie mam wątpliwości, że w trakcie tego wywiadu zasygnalizował dyskretnie swe zastrzeżenia do materiału, który ukazał się nakładem wytwórni I.R.S: Myślę, że gdybym ja sam produkował tę płytę, to prawdopodobnie nagrałbym ponownie parę utworów lub kilka solówek. Ale zostawiliśmy to, jak wyszło, bo Erniemu się podobało.

Tak mówił mi Tony Iommi trzy miesiące po wydaniu Forbidden. A teraz czekamy na poprawioną wersję tego przedostatniego albumu studyjnego Black Sabbath.

Marzenie się spełniło. Przeprowadzam wywiad z Tonym Iommim, przed warszawskim koncertem Black Sabbath, 10 września 1995 roku. Podziękowanie dla Grześka Kszczotka za foto.